زهکشی در لغت به معنی خشکاندن آب زمین می باشد. در مکان هایی که دارای سطح ایستایی بالای هستند، باید آب را با انجام یکسری کارهایی از آن مکان دور کنیم تا بعد از ساختن ساختمان از نفوذ و وارد شدن آب و رطوبت به ساختمان و صدمات ناشی از آن جلوگیری کنیم. هدایت و دور کردن آب را اصطلاحا زهکشی می گویند.
در این مقاله درباره ی زهکشی و انواع آن و همچنین نحوه ی اجرای زهکشی صحبت خواهیم کرد.
سطح ایستایی کجاست؟
سطحی است که درآنجا آب به طور طبیعی در زیرزمین وجود دارد و این سطح با تغییرات فصلی و بارندگی تغییر می کند. به طور کلی هدف از زهکشی آن است که سطح ایستایی کاهش پیدا کند و همچنین؛
۱. استحکام خاک افزایش یابد.
۲. از سیلاب های سطحی جلوگیری شود.
۳. از رطوبت در کنار ساختمان ها کاسته شود.
انواع روش های زهکشی ساختمان
۱. طبیعی
لوله هایی متناسب با گودی ها و دره های طبیعی زمین با اتصالات باز، کار گذاشته می شوند و به زهکش اصلی متصل می شوند. از این روش بیشتر برای زهکشی زمین های کشاورزی استفاده می شود.
۲. خندقی
زهکش هایی که در یک یا چند طرف یا حتی بعضی مواقع در تمام اطراف ساختمان کار گذاشته می شوند و جریان آب زیرزمینی را قطع و به زهکش اصلی می رسانند.
۳. جناقی
لوله های فرعی با پیروی از شیب زمین، تحت زاویه ی معینی به زهکش اصلی متصل می شوند. طول زهکش های فرعی نباید از ۳۰ متر بیشتر شود.
۴. بادبزنی
در این روش زهکش های فرعی به شکل بادبزن در اطراف ساختمان، به زهکش اصلی متصل می شوند. اجرای روش زهکش بادبزنی به دلیل دشوار بودن اتصال تمام زهکش های فرعی در یک نقطه به زهکش اصلی تا حدودی مشکل است.
۵. شبکه ای
در روش شبکه ای، زهکشی های فرعی و اصلی به صورت یک شبکه ی مستطیلی منظم کار گذاشته می شوند. در این روش زهکشی های فرعی به یک طرف زهکشی اصلی متصل می شوند.
نحوه ی اجرای زهکشی
در محل ساختمان شکل زیر نیازی به زهکشی ندارد. در چنین محلی آب سطحی از طریق شیب مناسب از ساختمان دور می شود و سطح ایستایی هم آنقدر بالا نیست که به ساختمان صدمه ای وارد کند.
اما بسیاری از ساختمان ها در محل مطلوب ساخته نمی شوند و بنابراین باید با زهکشی مناسب، آب اضافی را از محل ساختمان دور کنیم. برای دور کردن آب معمولا از لوله های متخلخل سفالی (تنبوشه) و یا لوله های سیمانی استفاده می کنند.
برای این منظور کانال هایی در زمین حفر می کنند که ارتفاع آنها بستگی به نوع خاک دارد که ارتفاع کانال برای خاک های سنگین حدود ۶۰ تا ۹۰ سانتی متر و برای خاک های سبک حدود ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی متر می باشد.
قطر داخلی لوله ها برای زهکشی فرعی حدود ۶.۵ تا ۷.۵ سانتی متر و برای زهکشی های اصلی حدود ۷.۵ تا ۱۰ سانتی متر می باشد.
لوله ها را در کف کانال به صورت خشکه به یکدیگر متصل می کنند و این لوله ها آب را از طریق جداره ی خود جذب می کنند و بدین ترتیب مانع عبور ذرات ریز خاک یا لجن می شوند. روی لوله ها قلوه سنگ درشت می ریزند و به ترتیب از پایین به بالا قلوه سنگ ریزتر می شوند، تا به صورت فیلتر عمل کنند و در نهایت هم زهکشی اصلی به رودخانه، نهر و یا فاضلاب سطحی ختم می شود.
در پروژه های بزرگ، برای جلوگیری از مسدود شدن سیستم زهکشی توسط گل و لای، حوضچه های رسوب گذاری را می سازند. لوله های ورودی و خروجی این حوضچه ها را نسبت به کف بالاتر نصب می کنند و در مواقعی که جریان آب زهکش ها قطع شود. قسمتی از گل و لای در کف حوضچه ته نشین می شود. گل و لای ته نشین شده باید در فواصل زمانی معین خارج شود.
دلایل اجرای زهکشی در گودهای ساختمانی
۱. زیاد شدن ظرفیت باربری خاک زیر فونداسیون
۲. کاهش هزینه ها و زمان در پایدارسازی و گودبرداری
۳. رفع خطر احتمالی ناشی از وارد شدن آب به بستر گودبرداری
۴. جلوگیری از وارد شدن صدمه های احتمالی در زمان بهره برداری
انواع سیستم زهکشی ساختمان
۱. زهکشی عمیق
در این سیستم، چندین چاه در اطراف ساختمان و در تراز های پایین تر از کف گود حفاری می شود.
۲. زهکشی نیمه عمیق
باز هم در این روش چندین چاه، این بار در بستر گود حفاری می شود.
۳. زهکشی سطحی زیر فونداسیون
این سیستم شامل کانال های زهکشی پر شده با مصالح زهکش مناسب می باشد.
۶ توصیه مهم درباره ی زهکشی ساختمان
۱. مصالح زهکشی باید به صورت لایه به لایه ریخته شوند.
۲. باید دیواره ی چاه های حفر شده با استفاده از کول بتنی مسلح شود و فاصله ی بین کول بتنی با خاک طبیعی با استفاده از مصالح درشت دانه پر شود.
۳. برای جلوگیری از ناپایداری در دیواره ی گود و اجرای صحیح زهکشی، باید کانال زهکش در طول حداکثر ۳ متر کنده و با مصالح زهکشی پر شود.
۴. اگر چاله آسانسور یا هر نوع چاله ی دیگری، از کف فونداسیون پایین تر قرار می گیرد باید به مهندس مشاور برای ارائه جزئیات آب بندی اطلاع داده شود.
۵. قبل از شروع عملیات زهکشی، گزارش محلی و همچنین نقشه های اجرایی با دقت بررسی شوند و در صورت وجود ابهام و ایرادی به طراح اطلاع داده شود.
۶. از آنجایی که در روی لایه ی آخر زهکش افقی، بتن مگر اجرا می شود بنابراین برای جلوگیری از نشست بتن مگر باید مصالح زهکش حداقل به ۸۰% تراکم برسد.
